Pontus (in Greek, Πόντος) is a historic region on the Turkish Black Sea coast that was home to a large Greek population, known as Pontic Greeks or Pontians, before the Greek Genocide took place. Pontus is a region of Asia Minor.
Greek Population
At the start of the Twentieth Century the Greek population of Pontus numbered several hundred thousand. Many Greeks lived in the coastal towns, such as Trebizond, Samsoun, Ordou and Kerassund, while others lived inland. American sources place the 1914 pre-genocide population at 457,000 while the 1912 Greek Patriarchate statistics record a population of at most 478,000. Ottoman Turkish statistics record the population as 363,000. Other sources, such as those of the Central Council of Pontus, claim there were as many as 700,000 Greeks in Pontus. In a February 1919 memorandum calling for their self-determination, the National League of the Euxine Pontus described the Pontus Greek population as follows:
"According to the most recent information received from the different dioceses, the orthodox Greek population can be evaluated at about 700,000 souls, without counting the 350,000 who, fleeing from Turkish persecution, took refugee several years ago in foreign countries, there are about 250,000 in the Caucasia and the remainder are in other countries."
However, as the League was making territorial claims in the region these figures cannot be judged reliable especially given how they conflict with most other accounts. Thus, the pre-genocide Greek population of the Pontus region of Asia Minor can be estimated as not exceeding 500,000.
Pontus during the Greek Genocide
As with all Greek-inhabited regions of Ottoman Turkey, the Greeks of Pontus were subject to a genocidal campaign. The Austrian Ambassador of Constantinople, Markgraf Johann Pallavicini, described the events in and around Samsoun in December 1916:
“11 December 1916. Five Greek villages were pillaged and then burnt. Their inhabitants were deported. 12 December 1916. In the outskirts of the city more villages are burnt. 14 December 1916. Entire villages including schools and the churches are set on fire. 17 December 1916. In the district of Samsoun they burnt eleven villages. The pillaging continues. The village inhabitants are ill-treated. 31 December 1916. Approximately 18 villages were completely burnt down, 15 partially. Around 60 women were raped. Even churches are plundered.”
On 29 December 1918, the Archbishop of Amassia and Samsoun, Germanos, wrote:
"Towards the middle of December, 1916, began the deportations from Amissos (Samsoun). First of all the army reduced to ashes all the region round about. ... A large number of women and children were killed, the young girls of the nation outraged, and immediately driven into the Interior. ... The majority of course died on the road and none of the dead at all being buried, vultures and dogs feasted on human flesh. ... Believe me ... that out of 160,000 people of Pontus deported, only a tenth and in some places a twentieth have survived. In a village, for example, that counted 100 inhabitants, five only will ever return; the others are dead. Rare indeed are those happy villages where a tenth of the deported population has been saved."
According to figures compiled by the Greek Patriarchate in Constantinople by 1918 257,019 Greeks from the Pontus region of Asia Minor had been deported to the Interior. At the end of 1921 some Greek sources placed the Pontus death toll at 303,238. In 1922 the Central Council of Pontus stated:
"Since the year 1914 the Ottoman Government, on the lines of a plan organised and premeditated has caused more than 1,500,000 Greeks and Armenians of Asia Minor to be massacred by its local agents. The infortunate Greek populations of Pontus have been decimated by murder and privation, have witnessed their churches profaned, their daughters violated, their wives dishonoured, babies snatched from the arms of their mothers and hurled against the walls, old men and children burned within the churches and priests massacred under the portals."
Statistics on Pontus, Central Council of Pontus, 1922
District
Communities
Churches
Schools
Population Exterminated
Amasia (Greek: Αμάσεια, Turkish: Amasya)
400
603
518
134,078
Neocaesarea (Greek: Νεοκαισάρεια, Turkish: Niksar)
95
135
106
27,216
Trebizond (Greek: Τραπεζούς, Turkish: Trabzon)
70
127
84
38,434
Chaldia (Greek: Χαλδία)
145
182
152
64,582
Rodopolis (Greek: Ροδόπολη)
41
53
45
17,479
Colonia (Greek: Κολωνία)
64
74
55
21,448
Total:
815
1,174
960
303,237
Unlike elsewhere in the Empire, there were times when the Greeks of Pontus took up arms in an act of self defense to resist the massacres being perpetrated against them. In this respect Pontus makes an interesting case study of the Greek Genocide, much like the resistance demonstrated at Van by Armenians during the Armenian Genocide.
Only 182,169 Greeks of Pontus were ever recorded as having reached Greece. In 1925 George K. Balabanis wrote: "... the total human loss of Pontians from the [beginning] of the General [Great] War until March 1924 can be estimated at three hundred and fifty three thousand [353,000] [persons], murdered, hanged and dead through punishment, illness and privations." However, if one gives careful consideration to the various estimates for the region's pre-war population and the migration of Pontians into both Russian territory and Greece, it is clear that Pontian deaths are unlikely to have ever reached such a figure. A more reasonable estimate might be 250,000 which indicates that approximately 50% of the total population was killed.
Regional Isolation in Greek Genocide Historiography
In recent years a number of historians of Pontic Greek descent have marginalized the genocidal plight of other Ottoman Greeks by promoting the thesis of an exclusive and distinct genocide against the Greeks of Pontus, a “Pontic Greek Genocide” or “Pontian Genocide” (in Greek, Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου) - a thesis which is not historically viable as a solitary event when treated in absolute isolation from the fate of all other Ottoman Greeks. For example, Konstantinos Photiades (in Greek, Κωνσταντίνος Φωτιάδης), an academic at the Aristotle University of Thessaloniki, has produced a fourteen volume publication titled The Genocide of the Greeks of Pontus [Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου] (Thessaloniki: Ηρόδοτος, 2004) which largely consists of transcribed archival documentation sourced from more than half a dozen countries. Photiades' publication is undoubtedly an immense contribution to scholarship of the Greek Genocide which embodies years of research. However, despite the title of his work, Photiades systematically uses documentation extrinsic to Pontus to support the so-called “Pontian Genocide” thesis.
Defining the Pontian experience as an exclusive, isolated and distinct event is a relatively contemporary thesis which emerged in the mid 1980s at earliest. The exact set of circumstances which triggered a change to an established sixty-year-old discourse in the historiography of the Greek Genocide is unclear and open to much speculation but many believe that a set of 1986 articles authored by Michalis Charalambidis (in Greek, Μιχάλης Χαραλαμπίδης) was the starting point of a new era where the Pontian plight would take precedence over all other Ottoman Greeks or at least in some circles. This distorted approach to the fate of Ottoman Greeks has mislead a great number of western scholars. As a result, grave mistakes are widespread in the writings of those attempting to address the fate of Ottoman Greeks, with many under the impression that Ottoman Greeks were all Pontians. For example, in his entry on genocide assignments for students in Encyclopedia of Genocide (ed. Israel Charny) Colin Tatz mentions the "fate of the Pontian Greeks in Smyrna in 1923"; Merrill D. Peterson in "Starving Armenians" writes "Kemal's army had driven one and a half million Greeks from the Pontus, killing 360,000 in the process"; Mark Levene's paper Creating a Modern "Zone of Genocide" implies that the Greeks of Eastern Anatolia were all Pontic Greeks; Peter Balakian in The Burning Tigris is under the impression that by the summer of 1915 deaths among Ottoman Greeks were principally Pontians when in actual fact the deportations and massacres in the Pontus region began in earnest in 1916; and similar inaccuracies can be found in Samuel Totten and Paul R. Bartrop's Dictionary of Genocide. All these errors can be largely attributed to the vast amount of misinformation widely circulated by Pontian community organizations in the last few years.
It should be noted that not all Pontic Greek scholars restrict themselves to this spurious and fallacious view. For example, Harry Tsirkinidis is one historian of Pontic Greek ancestry who has demonstrated, relying heavily on archival material, that the Greek Genocide encompassed the Greeks of Thrace and Asia Minor, as well as Pontus. See, for instance, his work At last we uprooted them... The genocide of Greeks of Pontus, Thrace and Asia Minor, through the French archives. Likewise, Polihronis Enepekides, a university professor in Vienna, has conducted lectures on the Greek Genocide such as The Holocaust of the Greek Asia Minor Civilization as described in the secret documents of Vienna, Berlin and Vern. Moreover, western historians that have examined the fate of the Ottoman Greek minorities have also concluded that the genocidal campaign encompassed Greeks throughout the Empire and was by no way restricted to Pontus. This is the view of the International Association of Genocide Scholars (IAGS), an organization of the world’s foremost experts on genocide, as well as many other leading specialists in the field of genocide studies.
More importantly, archival documentation consistently details a program of extermination implemented throughout Ottoman Turkey and which commenced not in Pontus but first in Thrace and Western Anatolia and then later expanded to other regions. For example, Stanley E. Hopkins, an American relief worker and an eyewitness to the Greek Genocide, wrote:
"The deportation of the Greeks is not limited to the Black Sea Coast but is being carried out throughout the whole country governed by the Nationalists."
Sir Horace Rumbold, the British High Commissioner in Constantinople, informed the British Foreign Office by telegram of the widespread destruction of the Greeks:
"At present fresh deportations and outrages are starting in all parts of Asia Minor, from the Northern Seaports to South Eastern district."
In a 1918 article titled "Massacre of the Greeks in Turkey", the special correspondent of The London Morning Post in Constantinople wrote:
"The populations who were the first to suffer were the Greek colonies of Thrace, of the coast of the Sea of Marmora, and of the coast of Asia Minor."
It is not unknown for other chapters in the history of the Greek Genocide to be examined in isolation; for example, the September 1922 events in Smyrna. Examining aspects and regions of the Greek Genocide as case studies is a legitimate approach to scholarship but defining these events as distinct genocidal campaigns in their own right is bordering revisionism.
In their study, Late Ottoman genocides (2008), Dominik J. Schaller and Jürgen Zimmerer claim:
"... the isolated study and emphasis of a single group’s victimhood during the collapse of the Ottoman Empire fails to really understand Young Turks’ motives and aims or its grand design. As part of memory politics, the diverse victim groups’ fates are still dealt with mainly in the context of their own national histories. And since Armenian, Assyrian, Greek and Kurdish national histories are mainly concerned with their own groups’ fate, the wider context is largely ignored, i.e. the interrelations and links between different murderous campaigns led by the Young Turks remain undiscovered. Moreover, the insights won from the concentration on particular groups are lost for a wider historical scholarship as most Kurds won’t study the Greek’s national history and vice versa, to name just one example."
Needless to say, to elevate the regional Pontian plight above and beyond that of all other Ottoman Greeks, contrary to archival material and the reports available, is tantamount to establishing a hierarchy of genocide victims, a practice which should arouse indignation and condemnation. The Greeks of Pontus were indeed subject to a ferocious murderous campaign of genocidal quality but throughout the Empire other Ottoman Greeks were subject to the same campaign and, as such, their plight should be duly acknowledged.
Suggested Reading
Black Book: The Tragedy of Pontus 1914-1922, Edition of the Central Council of Pontus, Athens, 1922.
The Turkish Atrocities in the Black Sea Territories: Copy of Letter of His Grace Germanos, Lord Archbishop of Amassia and Samsoun, Delegation of the Pan-Pontic Congress, Norbury, Natzio & Co. Ltd, 1919.
Γεώργιος Κ. Βαλαβάνης, Σύγχρονος γενική ιστορία του Πόντου, Αθήνα, 1925.
Αντώνιος Γαβριηλίδης, Η Μαύρη Εθνική συμφορά του Πόντου 1914-1922, Αθήνα, 1924.
© 2006-2008 Greek-Genocide.org
http://www.greek-genocide.org/
Tuesday, April 7, 2009
Historical Background
“PONTUS” is a Hellenic word for “SEA”. It refers to the shores of the Euxinos Pontus (the Friendly Sea), or in English, the Black Sea. In particular, “Pontus” is a reference to its south-eastern shores, the Black Sea coast of Asia Minor.
Hellenic ties to this region go back to prehistoric times; to the days of Jason and the Argonauts in their quest for the Golden Fleece. {Mountain tribes in the Caucasus have, for centuries, used sheep skins, stretched across river-beds, to catch tiny particles of alluvial gold.}
In historic times, Sinope was the first city founded by colonists from Miletus (one of the Ionian cities) in 785 BC. Later, colonists from Sinope founded Trapezous (Trapezounta/Trebizond/ Trabzon) in 756 BC and many other cities including Amissos (Sampsounta), Kotyora (Ordu), Kerasus (Giresun) and Diskourias (Sukhumi, Georgia). Hellenic cities mushroomed all around the Black and Azov Seas. After settling the coastline, the hinterland, too, became completely Hellenised, a process completed with the conquest of Asia Minor by Alexander the Great in the late 4th century BC.
Diogenes (famous for wandering the streets of Athens with his lamp, looking for an honest man) was from Sinope. Strabo, the great historian and geographer, was from Amaseia. It was at Trapezous that Xenophon and his 10 000 soldiers found safe haven in 400 BC, following their nearly eighteen-month retreat from Mesopotamia.
Following the death of Alexander the Great in June 323 BC, his generals began fighting amongst themselves over the empire he had created. Mithridates the Builder exploited this infighting to establish Pontus as an independent kingdom in 301 BC. Under the dynasty Mithridates founded, Pontus flourished as a great commercial and educational centre. Mithridates was the last Hellenic ruler to succumb to Roman rule in 1 BC.
It was in Roman times that the Apostle Andreas (Andrew) brought Christianity to Pontus in 35 AD. With the division of the Roman Empire in 395 AD, Pontus became part of the Eastern Roman Empire, later to become known as the Byzantine Empire. When Constantinople fell to the knights of the Fourth Crusade in 1204, Alexius the Great Comnenus established the Trapezounta Empire, a bastion of Hellenism that lasted for 257 years. The deposed Byzantine Imperial Court moved to Nicaea and waited for the opportunity to return to Constantinople, which they did in 1204. The dynasty Alexius founded (amongst them Manuel A’ and Anna Komneni), were great patrons of the arts and of commerce for centuries. The centre of Pontian Christianity, the Monastery of Panayia Soumela (Our Lady of Mount Melas), in the mountains of Trapezounta district. Founded in 386 AD, it reached its peak under the Komnenus Dynasty in the 1200s. The still magnificent ruins of the Monastery remain a place of pilgrimage to this day for Christian and Moslem Pontians alike.
Cardinal Bessarion (Vissarion 1403-1472), who created a scandal by defecting from the Orthodox Church to the Roman Catholic Church, also hailed from Pontus, as did the Hypsilandis family (centuries later to become rulers of the Danubian Provinces of Wallachia and Moldavia). Bessarion saw the union of the Eastern and Western churches as the only hope of preventing the fall of the Byzantine Empire to the Turks. In 1439, he was made a Cardinal of the Roman Catholic Church, abandoning the post he had held since 1437, that of Metropolitan of Nicaea. He died in Ravenna, Italy.
The Seljuk Turks attempted to invade Pontus, following their sweep through the Caucasus Mountains region, but were rebuffed in the early part of the 11th century. They proceeded into Kappadokia and, following their victory over the Byzantine Army in the Battle of Mantzikert in 1071, established the Sultanate of Iconium (modern-day Konya). This victory, plus their defeat of the Byzantine Army at Myriokephalo (outside Philadelpheia, Asia Minor) in 1176 gave the nomadic Turks control of most of the Anatolian plateau.
Pontus was the last fragment of the Byzantine Empire to fall to the Ottoman Turks. On August 15 1461, Sultan Mehmet II, conqueror of Constantinople, besieged Trapezounta. Forty days later, the city fell. This conquest did not de-Hellenise Pontus, despite regular waves of forced Islamization (using a range of measures including wholesale massacres and mass kidnappings of male children). Testimony to this fact are the numerous churches, cathedrals, monasteries and schools established between 1461 and 1914. ‘De-Hellenization’ of Pontus and Asia Minor was not accomplished until 1922-23 ...or so the ‘Young Turk’ regime thought.
More than thirty centuries of cultural and political development lay behind Pontian Hellenism in 1914. Genocide and Diaspora lay ahead. Pontian Hellenes are a distinct and unique branch of Hellenism. They today retain their own Hellenic dialect, folk-dances, folk music, literature and theatre.
http://www.aihgs.com/pontushi.htm
The Genocide and its Aftermath
Pontian Genocide Bibliography
Literary and Religious Figures of Pontus and Asia Minor
Back to Pontian Homepage
Back to CCGS Homepage
Hellenic ties to this region go back to prehistoric times; to the days of Jason and the Argonauts in their quest for the Golden Fleece. {Mountain tribes in the Caucasus have, for centuries, used sheep skins, stretched across river-beds, to catch tiny particles of alluvial gold.}
In historic times, Sinope was the first city founded by colonists from Miletus (one of the Ionian cities) in 785 BC. Later, colonists from Sinope founded Trapezous (Trapezounta/Trebizond/ Trabzon) in 756 BC and many other cities including Amissos (Sampsounta), Kotyora (Ordu), Kerasus (Giresun) and Diskourias (Sukhumi, Georgia). Hellenic cities mushroomed all around the Black and Azov Seas. After settling the coastline, the hinterland, too, became completely Hellenised, a process completed with the conquest of Asia Minor by Alexander the Great in the late 4th century BC.
Diogenes (famous for wandering the streets of Athens with his lamp, looking for an honest man) was from Sinope. Strabo, the great historian and geographer, was from Amaseia. It was at Trapezous that Xenophon and his 10 000 soldiers found safe haven in 400 BC, following their nearly eighteen-month retreat from Mesopotamia.
Following the death of Alexander the Great in June 323 BC, his generals began fighting amongst themselves over the empire he had created. Mithridates the Builder exploited this infighting to establish Pontus as an independent kingdom in 301 BC. Under the dynasty Mithridates founded, Pontus flourished as a great commercial and educational centre. Mithridates was the last Hellenic ruler to succumb to Roman rule in 1 BC.
It was in Roman times that the Apostle Andreas (Andrew) brought Christianity to Pontus in 35 AD. With the division of the Roman Empire in 395 AD, Pontus became part of the Eastern Roman Empire, later to become known as the Byzantine Empire. When Constantinople fell to the knights of the Fourth Crusade in 1204, Alexius the Great Comnenus established the Trapezounta Empire, a bastion of Hellenism that lasted for 257 years. The deposed Byzantine Imperial Court moved to Nicaea and waited for the opportunity to return to Constantinople, which they did in 1204. The dynasty Alexius founded (amongst them Manuel A’ and Anna Komneni), were great patrons of the arts and of commerce for centuries. The centre of Pontian Christianity, the Monastery of Panayia Soumela (Our Lady of Mount Melas), in the mountains of Trapezounta district. Founded in 386 AD, it reached its peak under the Komnenus Dynasty in the 1200s. The still magnificent ruins of the Monastery remain a place of pilgrimage to this day for Christian and Moslem Pontians alike.
Cardinal Bessarion (Vissarion 1403-1472), who created a scandal by defecting from the Orthodox Church to the Roman Catholic Church, also hailed from Pontus, as did the Hypsilandis family (centuries later to become rulers of the Danubian Provinces of Wallachia and Moldavia). Bessarion saw the union of the Eastern and Western churches as the only hope of preventing the fall of the Byzantine Empire to the Turks. In 1439, he was made a Cardinal of the Roman Catholic Church, abandoning the post he had held since 1437, that of Metropolitan of Nicaea. He died in Ravenna, Italy.
The Seljuk Turks attempted to invade Pontus, following their sweep through the Caucasus Mountains region, but were rebuffed in the early part of the 11th century. They proceeded into Kappadokia and, following their victory over the Byzantine Army in the Battle of Mantzikert in 1071, established the Sultanate of Iconium (modern-day Konya). This victory, plus their defeat of the Byzantine Army at Myriokephalo (outside Philadelpheia, Asia Minor) in 1176 gave the nomadic Turks control of most of the Anatolian plateau.
Pontus was the last fragment of the Byzantine Empire to fall to the Ottoman Turks. On August 15 1461, Sultan Mehmet II, conqueror of Constantinople, besieged Trapezounta. Forty days later, the city fell. This conquest did not de-Hellenise Pontus, despite regular waves of forced Islamization (using a range of measures including wholesale massacres and mass kidnappings of male children). Testimony to this fact are the numerous churches, cathedrals, monasteries and schools established between 1461 and 1914. ‘De-Hellenization’ of Pontus and Asia Minor was not accomplished until 1922-23 ...or so the ‘Young Turk’ regime thought.
More than thirty centuries of cultural and political development lay behind Pontian Hellenism in 1914. Genocide and Diaspora lay ahead. Pontian Hellenes are a distinct and unique branch of Hellenism. They today retain their own Hellenic dialect, folk-dances, folk music, literature and theatre.
http://www.aihgs.com/pontushi.htm
The Genocide and its Aftermath
Pontian Genocide Bibliography
Literary and Religious Figures of Pontus and Asia Minor
Back to Pontian Homepage
Back to CCGS Homepage
The Pontian Muslims estimate theirs number in 500.000.
Turkey is tottaly un-democratic multiethnic statethese people survive 100 years now under very touph poltical and social circumstancesdont forget that Turkey is the number 1 country to pogroms and genocides against Christians of course, but these people consider themselves as Pontian firstthat already feel pressure from Turkish authorities after the latest articles and interviews.The Pontian Muslims estimate theirs number in 500.000.
The Pontians, or Pontic Greeks, are a Greek people living in the Black Sea coastal region of Pontus, currently in Turkey. They converted to Islam in the 18th century and have largely retained their unique language, culture and identity in the face of massive assimilation pressures and anti-Greek discrimination. At a population of around 300,000, Pontic Greeks are concentrated in five or six villages in the regions of Tonya and Trabzon and in nearly 50 villages at the Yukarύ Solaklύ valley, south of Of. There are also at least two villages founded by Pontian emmigrants at Sakarya, near Istanbul. Although Pontians are Sunni Muslims, many Turks denounce them to be crypto-Christians. Not that there exists any evidence to suggest insincerity in the Pontians' Islam. Their allegience to the Muslim faith is called into question merely on account of their clinging on to their Greek idenitity which, according to the ultra-nationalist Turkish mindset, is proof of anti-Turkishness and, therefore, hypocricy and treason against Islam! Not surprisingly, Pontic Greeks will generally refuse to refer to themselves as such due to the ever-pervasive Turkish supremacism which engenders inferiority complexes in the republic's many supressed minority groups. Instead, most Pontic Greeks prefer to be called "Turkoi" or "Turkos" - a rather silly and nonsensical ethonymn which is actually the Greek noun for "Turk"! The correct Pontian self-designation, "Romioi" or "Romios", the Pontian Muslims reserve for Greek-speaking Christians. The Pontian language itself, called "Romaika" by its speakers, is a dialect of archaic Cappadocian Greek and has its origins in Attic Greek. Because Pontic and standard Greek developed independently for almost two thousand years, the two tongues are, for the most part, mutually unintelligable. During its development, Pontian was also heavily influenced by Byzantine Greek and Caucasian languages. The fact that Greek has no officially recognised status in Turkey, along with other assimilation pressures, means that today, the Pontian languge is facing extinction.
The Pontians, or Pontic Greeks, are a Greek people living in the Black Sea coastal region of Pontus, currently in Turkey. They converted to Islam in the 18th century and have largely retained their unique language, culture and identity in the face of massive assimilation pressures and anti-Greek discrimination. At a population of around 300,000, Pontic Greeks are concentrated in five or six villages in the regions of Tonya and Trabzon and in nearly 50 villages at the Yukarύ Solaklύ valley, south of Of. There are also at least two villages founded by Pontian emmigrants at Sakarya, near Istanbul. Although Pontians are Sunni Muslims, many Turks denounce them to be crypto-Christians. Not that there exists any evidence to suggest insincerity in the Pontians' Islam. Their allegience to the Muslim faith is called into question merely on account of their clinging on to their Greek idenitity which, according to the ultra-nationalist Turkish mindset, is proof of anti-Turkishness and, therefore, hypocricy and treason against Islam! Not surprisingly, Pontic Greeks will generally refuse to refer to themselves as such due to the ever-pervasive Turkish supremacism which engenders inferiority complexes in the republic's many supressed minority groups. Instead, most Pontic Greeks prefer to be called "Turkoi" or "Turkos" - a rather silly and nonsensical ethonymn which is actually the Greek noun for "Turk"! The correct Pontian self-designation, "Romioi" or "Romios", the Pontian Muslims reserve for Greek-speaking Christians. The Pontian language itself, called "Romaika" by its speakers, is a dialect of archaic Cappadocian Greek and has its origins in Attic Greek. Because Pontic and standard Greek developed independently for almost two thousand years, the two tongues are, for the most part, mutually unintelligable. During its development, Pontian was also heavily influenced by Byzantine Greek and Caucasian languages. The fact that Greek has no officially recognised status in Turkey, along with other assimilation pressures, means that today, the Pontian languge is facing extinction.
DOĞU KARADENİZ’DE TÜRKÇE, RUMCA/PONTOSÇA, LAZCA HALK ŞARKILARI VE BİR ÖLÜM DESTANI, aktari. Ömer Asan
DOĞU KARADENİZ’DE TÜRKÇE, RUMCA/PONTOSÇA, LAZCA HALK ŞARKILARI VE BİR ÖLÜM DESTANI
[Toplumbilim Dergisi, Mayıs 2001, 12. sayıda yayımlanmıştır.]
Ömer Asan
Bugün dünyanın her yerinde halk şarkıları söylendiğini biliyoruz. Yine de biliyoruz ki, farklı coğrafyalarda farklı şarkılar söylene gelmektedir. Yani her bölgenin kendine özgü gelenekleri, tavırları, gelenekleri var. Aynı etnik gruptan olduğu varsayılan ancak farklı coğrafyalarda yaşayan topluluklarda da böylesi farklılıklara rastlanmaktadır. Tersi bir durum da zaman zaman gözlenebilir; yani aynı coğrafyada farklı kültür gruplarına rastlayabiliyoruz. Doğu Karadeniz, bu açıdan incelenmeye değer bir alandır.
Bugün Karadeniz’de söylenen şarkıların belli bir ölçüsü vardır. Genellikle dörtlü mısra halinde ve her mısrası yedi heceden oluşmaktadırlar. İkinci mısra ile dördüncü mısranın son hecelerinin kafiyeli olmasına dikkat edilir. İlk iki mısra, son iki mısradan anlam bakımından bağımsız olabilir. Anlam bakımından bütünlük taşıyan dörtlü türkülerse çok daha duygulu ve etkileyicidirler. Örneğin:
E patsi nto nistazis E kız ne uyuklarsın
Mel ce vutero stazis Bal ve yağ damlarsınEla as horevume Gel horon oynayalımİse ti manas patsis Sen ananın kızısın(Of-Erenköy, Fuat Keskin)
Bu türkü, kız-erkek karışık veya karşılıklı yapılan horon esnasında bir kıza atılmıştır ve ilk iki mısra ile son iki mısra anlam bakımından birbirinden bağımsızdır. İlk iki mısra, son iki mısraya lirik ve etkileyici bir ayak oluşturmak, son iki dizeyi söylemeden önce dinleyicilerin dikkatini çekmek amacını taşımaktadır.Ey gidi Kazankıran Ey gidi KazankıranTa şonasis lömena Hep karların erimiş
Erthe i pşim eş eğven Geldi canım çıkıyor
Ta tsaruşa’m demena Çarıklar çözülmemiş(Of-Erenköy, Saliha Eroğlu)
Bu türkü ise, ilkyazın yaylaya çıkmakta olan köylülerin dik ve sarp bir yolu olan Kazankıran geçidi için söyledikleri bir dörtlüktür. Burada bütün mısralar anlam bakımından bütünlük taşımakta ve geleneksel kafiyeye/lirizme uymaktadırlar.
Genellikle her halk şarkısının/türküsünün kendi şiiri ve bestesi vardır. Oysa Trabzon ve civarında bir beste/hava üzerine binlerce dörtlük okunabilir. Burada türkünün ezgisi iki mısralık bir kalıptır ve her iki mısrada bir tekrarlanır. Bu tarzda okunan ve bugüne kadar söylene gelen türkülerin çoğu anonimdir.
Trabzon’da atma/çatma denen türkü geleneği bugün yalnızca Of ilçesinde sürdürülmektedir. Rumca ve Türkçe olarak sürdürülen bu gelenek genellikle oyun havası türündeki ezgiler eşliğinde söylenir. Kız-erkek karışık ve karşılıklı olarak veya erkek erkeğe, kız kıza oynanan oyunlarda da atışmalar yapılmaktadır. Rize ve çevresinde de atma/çatma türkü geleneğinin Lazca, Türkçe olarak halen sürdürüldüğünü biliyoruz.
Atma türküler tek yanlı olarak söylenir. Belli bir ezgi üzerinde grup halinde horon oynarken kendine güvenen bir kişi ritme uyarak karşısına aldığı bir başka kişiye doğaçlamadan kurduğu türküyü atar. Karşısındaki kişi de çalmakta olan ezginin ritmine uyarak kendisine türkü atanı yine doğaçlama yaparak yanıtlar. Burada yanıt değeri taşıyan kafiyeli/lirik dörtlükler kurmak önemlidir. Böyle bir yeteneği olmayan kişi, eğer kendisine türkü atılmışsa genellikle oyunu terk eder ya da sessiz kalarak horona devam eder.
Atışmalar kimi zaman dörtlü kimi zamansa ikili mısralar halinde yapılır. Horon halindeyken dörtlü, yarıştırma içinse daha çok iki mısralı atışmalar yaygındır. Atışmalara ezgi ve ritim organı olarak kemençe kullanılır. Bazen ayaklarla ritim tutulduğu da olur. Kemençe eşliğinde yapılan horonlar ve atışmaların süresi yoktur. Bir taraf pes edene kadar oyun devam eder. O nedenle bu konuda usta olmayanlar ya horona girmez ya da atılan türkülere yanıt vermez.
Atışmalarda genellikle bir konu tespit edilir. O konu üzerinde atışanlar mutlaka önceden birbirlerini iyi tanıyan veya teşhis eden kişilerdir. Bu tip atışmalarda bazen edep dışı söylemler kullanılsa da herhangi bir söz için sonradan kavga edilmesi gelenek dışıdır. Ortam gerginleşse de köyün büyükleri kavgaya izin vermezler. Bazen köyün yaşlıları atışmalarda kimin üstün olduğunu saptamak için hakem olurlar. O nedenle atışmalara giren kişiler atışma kuralları dâhilinde söylenecek her sözü veya hakareti hoş görmek zorundadırlar. Ancak her şeye rağmen bazı atışmalı oyunların sonunda silahların da işe karıştığına tanık olunmuştur.
Kız : Haçan horom ederumTitrer edep yerlerum
Erkek : Korkma duşerum deyiBen oni direklerum
Kız : Ben sana varmam derumOlan gağurun oğli
Erkek : Niçun varmazsın banaBi kariştur anderum(Of, Anonim)
Seyrek de olsa böyle edepsizce atışmalar olmuştur. Bu yüzden işin silahlı çatışmalara kadar gittiği söylene gelir. Ancak bugün böylesi atışmaların olması mümkün değildir.
Trabzon ve çevresi türküleri/halk şarkılarında sevgili ve cinsellik neredeyse ana konudur. Hem normal hem de atma türkülerinde bu iki konu çok sık kullanılır. Öyle ki, dağlar, yaylalar, köyler, yollar gibi yerler için söylenen türkülerin içeriğinde yine bu iki konu hakimdir. Trabzonlu bir ozan gördüğü her şeyde sevgilisini ve cinselliği anımsar dersek pek de abartmış olmayız. Ela as pame ela Gel gidelim gidelim
Na ftağumes mamulas Mamula toplayalım
Na inete stromatam Kırmızı yanaklarınKocino ta mağula’s Olsun benim yatağım(Trabzon, Anonim)
Son yıllarda Rize’de atma türkü dalında yarışmalar düzenlenmektedir. Yarışmalar Türkçe yapılmakta olup puanlama sistemiyle dereceler belirlenmektedir. Puanlamadaki ölçüler şöyle:
Konuyu işleme ve anlatabilmeKafiye uyumuTürküler arası zamanı iyi kullanmaSöz sanatı yapma (edebiyat)Hece ölçüsünü doğru kullanmaAyak değiştirmeSöylenen türküyü anlamlı yanıtlamaSerbest türkü söyleme
25 puan10 “10 “10 “10 “10 “20 “5 “
Önceden belirlenen seçici kurul toplam 100 puan üzerinden değerlendirme yaparak yarışma sonunda dereceye girenleri ilan etmektedir.
Araştırmacı Osman Naci Ak, atma türküleri Karşı Beri Atma Türkü başlığı altında inceler. Yaptığı incelemede atma türkü geleneğinin üç şekilde uygulandığını belirtir.
a) Şairlerden biri 7+7 li bir yarım türkü ile anlamlı bir söz söyler. Yani iki mısralı bir türkü atar, diğer şair aynı kafiye ve ikili mısra ile ona cevap verir.
60-70 yıl önce Gündoğdu’lu Topal Osman ile Güzelköylü Refik Tüylüoğlu’nun karşılaşması buna bir örnektir.
Refik : O Osman gözünü aç Ya ba karşında kim varOsman: Ben Kandemir oğluyum Karşımda Tüyloğlu varRefik : Tanır mısın onları Eskilerden kimler var
Osman: Baban Tüyloğlu Osman Deden Sarı Bayraktar
Refik : Onlar için olmadı Kapılara anahtar
Osman: Onlar tartardı ama Değildi iyi kantar
Refik : Zaten bizim pazara Kalmadı iyi dostlar
b) İkinci tür karşıberi atma türkü yarışma şekli. Şairlerden biri ikinci ve dördüncü mısraları kafiyeli bir türkü söyler. Diğer şair başka bir türkü ile ona cevap verir.
Buna ait örnek İkizdere ilçesinden alınmıştır. Kızı, anne ve babası sevdiği erkeğe vermez. Erkek başkası ile evlenir. Eski iki sevgili bir düğünde karşılaşır ve kurulan horonda karşılıklı atışırlar.
Kız : Dertlerimi bilema Türkilen diyeceğum Yemin ettum içümden Kimseyi sevmiceğum
Erkek: Kimse kandıramadı Anan ilan babanı Ben eşümden razıyım Sen kes benden gümanı
Kız : Ettüğüme pişmanım Hep saçımı kazıyım Biraz he desen bağa Kumaya da razıyımErkek: Hiç eyi gitmeyecek Habu işlerun soni Öyle bir şey olamaz Aklundan çıkar oni
c) Üçüncü tür karşıberi yarışma şekli Kesme Türkü denilen şekildir. Bu tarz türkü söylemeye Çayelinde bu ad verilir. Yarışma iki kişi değil, iki grup arasında yapılır. Taraf olan gruplardan biri birbiri ardına ikili mısralar halinde kafiyeli peş peşe türküler söyler. Her iki mısra karşı tarafça aynen tekrarlanır. Bu tekrar birinci gruba türkü düzme zamanı kazandırır. Bir müddet böyle devam eder. Beş on türküden sonra karşı taraf türküyü keser ve birinci grubun türkülerine cevap vermeye başlar. Bu cevaplar da karşı tarafça nakarat halinde tekrarlanır.Kesme türküye Çamlıhemşin’den örnek:
I. Grup : 1) Bir dert var yüreğimde Bilmem anlatsam nası
2) Pirik Ali sevdanın Gitmez yürekten pası
3) Yaşar Çalığa sorsan Sevdaluk olur nası
II. Grup: 1) Derler ki samanlıktır Sevenin sermayesi
2) İnan ki harap olur Eğer yoksa parası
3) Verip de alacağım Nedir başlık parası
4) Çok dolaştın peşine Havanı aldın nası
Rumca ve Lazca’da Atma Türkü
Bugün Rumca ve Lazca atma türkü geleneği neredeyse unutulmuş durumdadır. Bunun başlıca nedeni Rumca ve Lazca’nın artık yalnızca yaşlılar tarafından konuşuluyor olmasıdır. O nedenle derleme çalışmalarında yine halen Rumca ve Lazca konuşan yaşlı insanların anılarını, anımsamalarını kaynak olarak kullanmaktayız.
Hopa, Orta Mahalle'den Nuri Küçükler (Koçumişi Nuri), sevdiği kızı geçeceği yolda beklemeye koyulur. Biraz sonra önünden geçecek olan Latife’ye önceden kurduğu iki dörtlük türküyü atar (1943-Hopa):
Mele Mole golas ohoroskani Karşıda beride orta sırada evin Mig gegodu kaybana cohoskani Kim koydu o kaybana ismini senin
Megiğuras hısım ekrabaskani Bütün hısım akrabaların ölsünler
Domçvi do domhali guliçkimi Yaktın da kül ettin sevgilim beni
Kuledibis kogelagidgi ragi Kuledibinde sana tuzağı kurdum
Ma ek vare emyeris kogevagi Ben ordayım hep oraya alıştım
Skani sevdaluğis solen gevagi Senin sevdalığına nerden alıştım
Domavi do domhali guliçkimi Yaktın da kül ettin sevgilim beni (Nuray Küçüker, Maltepe/İstanbul)
Of- Çoruk köyünde eskiden köyün imamı ile hafızı horona girerler. Girmeleriyle atışmaları bir olmuş:
Tsano Hafız : Ey gidi Haci İmam Ey gidi Hacı İmam
Toz kadar u lepo se Toz kadar görmem seni
Hacı İmam : To cefalis tsepreya Kafan kel parlak
Ep’opan elepose Yukardan gördüm seni (Of-Erenköy, Ali Çakmak) Bir Destan
Çok eski değil, bundan 25 yıl öncesine kadar Trabzon'da ve Türkiye'nin birçok bölgesinde destan söylemek ve yazmak yaşayan bir gelenekti. Bugün de halen İstanbul'un bazı semtlerinde (Örneğin, Maltepe ilçesinde kör bir adam ve yanında yaşlı bir kadın sırayla ve sesli sesli destanlarını okuyarak para dilendiklerine tanık oldum.) bu gelenek sürdürülmektedir. Destan okurken belli bir kaide ve lirizme önem verildiği için şiire ve müziğe yakın bir dal olarak değerlendirilebilir. Ancak Trabzon’da kemençe eşliğinde destan okunduğunu bilmekteyiz. Örneğin, köyünü anlatan destanlar, gurbeti anlatan destanlar, aşkını anlatan destanlar gibi.
Şimdi örneğini vereceğimiz destan Sürmene'nin Okhşoho köyünden 150 sene evvel ölen Kirahmet'in kendisi için yazdığı ölüm destanıdır.
1) ey kiti Kazankıran ta şona s' in lömena
2) eşerte c' eğven ibşim ta tsaruşa m' δemena
3) yedi tane yastuka si raşam tüzemena
4) inekam ta ğarδela m' ula ine klömena
5) ta proğata si borda permenune emena
6) beşyuz tane koδona so tavan kremağmena
7) o şkilo miroloğay harde elep emena
8) ta kavrana si yoda ine efçeromena
9) erzailis pal bermen harte eper emena
10)günah uc işleyepsa o repis me t' emena
11)o horiyos as erte as lepune emena12) altiyuz baş proğata so kervan tüzemena
13) kukula to kabalak si yoda kremağmena
14) otuz tane anepsa hakleğune emena
15) i mana m' ce o ciri m' bermenune emena
16) so parhar ta staliya m' stekone kliδomena
17) elepune to hali m' ul kleğune emena
18) i mezare’m komeno ta perdeδas pizmena19)si raşam ta ilaçliya δemena yeraδas
20) to repi parakalo ela ebar emena
21) u boro na cimume t'ebana m' bonemena
22) ağu ta hastaluka o repis δi emena
Yüzelli sene evvel Okhşoholi Kırahmet'in ölüm beytini herges okusun ta ona göre gentine hazirluk yabsun, allahi bilsun. Fehirlenma insanoğlu, tema var mi ben kibin. Eser bir hafif rozgar savurur harman kibin.
Naklen yazan: Trabzon/Of'un Erenköy'ünden şair Mevlut Uzunlar, yaşı 82, tarih:20.12.1999
Destanın Tükçesi:
1) Ey gidi Kazankıran Hep karların erimiş
2) Geldi canım çıkıyor Çarıklar çözülmemiş
3) Yedi tane yastık Sırtımda dizilmiş
4) Karım ve çocuklarım Hepsi ağlamaklı
5) Koyunlarım kapıda Beni bekliyorlar
6) Beşyüz tane koyun çanı Tavanda asılıyor7) Köpeğim ağlıyor Beni görmek istiyor
8) Yağ teknesi odada İçleri boşaltılmış
9) Azrail de bekliyor Gelip alacak beni
10) Hiç günah işledim Allah da benimle
11) Bütün köy gelsin Görsünler beni
12) Altı yüz baş koyunum Kervan için dizilmiş
13) Kabalaktan kukulam Odamda asılıyor
14) Otuz tane torunum Hep ağlayacaklar bana
15) Annem ile babam Beni bekliyorlar
16) Yayladaki evlerim Kilitli duruyorlar
17) Halimi görmüyorlar Ağlamıyorlar bana
18) Mezarım kazılmış Perdeleri yapılmış
19) Arkamdaki yaralar İlaçlarla sarılı
20) Allaha yalvarırım Gel de al bu canımı
21) Uyuyamıyorum Vucudum ağrıyor
22) Bu hastalıkları Allah veriyor bana
Kaynaklar:
Ak, O. Naci, Rize Karşı Beri Atma türkü Yarışması, Rize Halk. Eğt. Yay., Rize, 1994Asan, Ömer, Pontos Kültürü, Belge Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2000Küçüker, Nuray, Maltepe/İstanbulUzunlar, Mevlut, Trabzon/Of-ErenköyYanıkoğlu, B. Aziz, Trabzon ve Havalisinde Toplanmış Folklor Malzemesi, Kenan Matbaası, İstanbul, 1043
[Toplumbilim Dergisi, Mayıs 2001, 12. sayıda yayımlanmıştır.]
Ömer Asan
Bugün dünyanın her yerinde halk şarkıları söylendiğini biliyoruz. Yine de biliyoruz ki, farklı coğrafyalarda farklı şarkılar söylene gelmektedir. Yani her bölgenin kendine özgü gelenekleri, tavırları, gelenekleri var. Aynı etnik gruptan olduğu varsayılan ancak farklı coğrafyalarda yaşayan topluluklarda da böylesi farklılıklara rastlanmaktadır. Tersi bir durum da zaman zaman gözlenebilir; yani aynı coğrafyada farklı kültür gruplarına rastlayabiliyoruz. Doğu Karadeniz, bu açıdan incelenmeye değer bir alandır.
Bugün Karadeniz’de söylenen şarkıların belli bir ölçüsü vardır. Genellikle dörtlü mısra halinde ve her mısrası yedi heceden oluşmaktadırlar. İkinci mısra ile dördüncü mısranın son hecelerinin kafiyeli olmasına dikkat edilir. İlk iki mısra, son iki mısradan anlam bakımından bağımsız olabilir. Anlam bakımından bütünlük taşıyan dörtlü türkülerse çok daha duygulu ve etkileyicidirler. Örneğin:
E patsi nto nistazis E kız ne uyuklarsın
Mel ce vutero stazis Bal ve yağ damlarsınEla as horevume Gel horon oynayalımİse ti manas patsis Sen ananın kızısın(Of-Erenköy, Fuat Keskin)
Bu türkü, kız-erkek karışık veya karşılıklı yapılan horon esnasında bir kıza atılmıştır ve ilk iki mısra ile son iki mısra anlam bakımından birbirinden bağımsızdır. İlk iki mısra, son iki mısraya lirik ve etkileyici bir ayak oluşturmak, son iki dizeyi söylemeden önce dinleyicilerin dikkatini çekmek amacını taşımaktadır.Ey gidi Kazankıran Ey gidi KazankıranTa şonasis lömena Hep karların erimiş
Erthe i pşim eş eğven Geldi canım çıkıyor
Ta tsaruşa’m demena Çarıklar çözülmemiş(Of-Erenköy, Saliha Eroğlu)
Bu türkü ise, ilkyazın yaylaya çıkmakta olan köylülerin dik ve sarp bir yolu olan Kazankıran geçidi için söyledikleri bir dörtlüktür. Burada bütün mısralar anlam bakımından bütünlük taşımakta ve geleneksel kafiyeye/lirizme uymaktadırlar.
Genellikle her halk şarkısının/türküsünün kendi şiiri ve bestesi vardır. Oysa Trabzon ve civarında bir beste/hava üzerine binlerce dörtlük okunabilir. Burada türkünün ezgisi iki mısralık bir kalıptır ve her iki mısrada bir tekrarlanır. Bu tarzda okunan ve bugüne kadar söylene gelen türkülerin çoğu anonimdir.
Trabzon’da atma/çatma denen türkü geleneği bugün yalnızca Of ilçesinde sürdürülmektedir. Rumca ve Türkçe olarak sürdürülen bu gelenek genellikle oyun havası türündeki ezgiler eşliğinde söylenir. Kız-erkek karışık ve karşılıklı olarak veya erkek erkeğe, kız kıza oynanan oyunlarda da atışmalar yapılmaktadır. Rize ve çevresinde de atma/çatma türkü geleneğinin Lazca, Türkçe olarak halen sürdürüldüğünü biliyoruz.
Atma türküler tek yanlı olarak söylenir. Belli bir ezgi üzerinde grup halinde horon oynarken kendine güvenen bir kişi ritme uyarak karşısına aldığı bir başka kişiye doğaçlamadan kurduğu türküyü atar. Karşısındaki kişi de çalmakta olan ezginin ritmine uyarak kendisine türkü atanı yine doğaçlama yaparak yanıtlar. Burada yanıt değeri taşıyan kafiyeli/lirik dörtlükler kurmak önemlidir. Böyle bir yeteneği olmayan kişi, eğer kendisine türkü atılmışsa genellikle oyunu terk eder ya da sessiz kalarak horona devam eder.
Atışmalar kimi zaman dörtlü kimi zamansa ikili mısralar halinde yapılır. Horon halindeyken dörtlü, yarıştırma içinse daha çok iki mısralı atışmalar yaygındır. Atışmalara ezgi ve ritim organı olarak kemençe kullanılır. Bazen ayaklarla ritim tutulduğu da olur. Kemençe eşliğinde yapılan horonlar ve atışmaların süresi yoktur. Bir taraf pes edene kadar oyun devam eder. O nedenle bu konuda usta olmayanlar ya horona girmez ya da atılan türkülere yanıt vermez.
Atışmalarda genellikle bir konu tespit edilir. O konu üzerinde atışanlar mutlaka önceden birbirlerini iyi tanıyan veya teşhis eden kişilerdir. Bu tip atışmalarda bazen edep dışı söylemler kullanılsa da herhangi bir söz için sonradan kavga edilmesi gelenek dışıdır. Ortam gerginleşse de köyün büyükleri kavgaya izin vermezler. Bazen köyün yaşlıları atışmalarda kimin üstün olduğunu saptamak için hakem olurlar. O nedenle atışmalara giren kişiler atışma kuralları dâhilinde söylenecek her sözü veya hakareti hoş görmek zorundadırlar. Ancak her şeye rağmen bazı atışmalı oyunların sonunda silahların da işe karıştığına tanık olunmuştur.
Kız : Haçan horom ederumTitrer edep yerlerum
Erkek : Korkma duşerum deyiBen oni direklerum
Kız : Ben sana varmam derumOlan gağurun oğli
Erkek : Niçun varmazsın banaBi kariştur anderum(Of, Anonim)
Seyrek de olsa böyle edepsizce atışmalar olmuştur. Bu yüzden işin silahlı çatışmalara kadar gittiği söylene gelir. Ancak bugün böylesi atışmaların olması mümkün değildir.
Trabzon ve çevresi türküleri/halk şarkılarında sevgili ve cinsellik neredeyse ana konudur. Hem normal hem de atma türkülerinde bu iki konu çok sık kullanılır. Öyle ki, dağlar, yaylalar, köyler, yollar gibi yerler için söylenen türkülerin içeriğinde yine bu iki konu hakimdir. Trabzonlu bir ozan gördüğü her şeyde sevgilisini ve cinselliği anımsar dersek pek de abartmış olmayız. Ela as pame ela Gel gidelim gidelim
Na ftağumes mamulas Mamula toplayalım
Na inete stromatam Kırmızı yanaklarınKocino ta mağula’s Olsun benim yatağım(Trabzon, Anonim)
Son yıllarda Rize’de atma türkü dalında yarışmalar düzenlenmektedir. Yarışmalar Türkçe yapılmakta olup puanlama sistemiyle dereceler belirlenmektedir. Puanlamadaki ölçüler şöyle:
Konuyu işleme ve anlatabilmeKafiye uyumuTürküler arası zamanı iyi kullanmaSöz sanatı yapma (edebiyat)Hece ölçüsünü doğru kullanmaAyak değiştirmeSöylenen türküyü anlamlı yanıtlamaSerbest türkü söyleme
25 puan10 “10 “10 “10 “10 “20 “5 “
Önceden belirlenen seçici kurul toplam 100 puan üzerinden değerlendirme yaparak yarışma sonunda dereceye girenleri ilan etmektedir.
Araştırmacı Osman Naci Ak, atma türküleri Karşı Beri Atma Türkü başlığı altında inceler. Yaptığı incelemede atma türkü geleneğinin üç şekilde uygulandığını belirtir.
a) Şairlerden biri 7+7 li bir yarım türkü ile anlamlı bir söz söyler. Yani iki mısralı bir türkü atar, diğer şair aynı kafiye ve ikili mısra ile ona cevap verir.
60-70 yıl önce Gündoğdu’lu Topal Osman ile Güzelköylü Refik Tüylüoğlu’nun karşılaşması buna bir örnektir.
Refik : O Osman gözünü aç Ya ba karşında kim varOsman: Ben Kandemir oğluyum Karşımda Tüyloğlu varRefik : Tanır mısın onları Eskilerden kimler var
Osman: Baban Tüyloğlu Osman Deden Sarı Bayraktar
Refik : Onlar için olmadı Kapılara anahtar
Osman: Onlar tartardı ama Değildi iyi kantar
Refik : Zaten bizim pazara Kalmadı iyi dostlar
b) İkinci tür karşıberi atma türkü yarışma şekli. Şairlerden biri ikinci ve dördüncü mısraları kafiyeli bir türkü söyler. Diğer şair başka bir türkü ile ona cevap verir.
Buna ait örnek İkizdere ilçesinden alınmıştır. Kızı, anne ve babası sevdiği erkeğe vermez. Erkek başkası ile evlenir. Eski iki sevgili bir düğünde karşılaşır ve kurulan horonda karşılıklı atışırlar.
Kız : Dertlerimi bilema Türkilen diyeceğum Yemin ettum içümden Kimseyi sevmiceğum
Erkek: Kimse kandıramadı Anan ilan babanı Ben eşümden razıyım Sen kes benden gümanı
Kız : Ettüğüme pişmanım Hep saçımı kazıyım Biraz he desen bağa Kumaya da razıyımErkek: Hiç eyi gitmeyecek Habu işlerun soni Öyle bir şey olamaz Aklundan çıkar oni
c) Üçüncü tür karşıberi yarışma şekli Kesme Türkü denilen şekildir. Bu tarz türkü söylemeye Çayelinde bu ad verilir. Yarışma iki kişi değil, iki grup arasında yapılır. Taraf olan gruplardan biri birbiri ardına ikili mısralar halinde kafiyeli peş peşe türküler söyler. Her iki mısra karşı tarafça aynen tekrarlanır. Bu tekrar birinci gruba türkü düzme zamanı kazandırır. Bir müddet böyle devam eder. Beş on türküden sonra karşı taraf türküyü keser ve birinci grubun türkülerine cevap vermeye başlar. Bu cevaplar da karşı tarafça nakarat halinde tekrarlanır.Kesme türküye Çamlıhemşin’den örnek:
I. Grup : 1) Bir dert var yüreğimde Bilmem anlatsam nası
2) Pirik Ali sevdanın Gitmez yürekten pası
3) Yaşar Çalığa sorsan Sevdaluk olur nası
II. Grup: 1) Derler ki samanlıktır Sevenin sermayesi
2) İnan ki harap olur Eğer yoksa parası
3) Verip de alacağım Nedir başlık parası
4) Çok dolaştın peşine Havanı aldın nası
Rumca ve Lazca’da Atma Türkü
Bugün Rumca ve Lazca atma türkü geleneği neredeyse unutulmuş durumdadır. Bunun başlıca nedeni Rumca ve Lazca’nın artık yalnızca yaşlılar tarafından konuşuluyor olmasıdır. O nedenle derleme çalışmalarında yine halen Rumca ve Lazca konuşan yaşlı insanların anılarını, anımsamalarını kaynak olarak kullanmaktayız.
Hopa, Orta Mahalle'den Nuri Küçükler (Koçumişi Nuri), sevdiği kızı geçeceği yolda beklemeye koyulur. Biraz sonra önünden geçecek olan Latife’ye önceden kurduğu iki dörtlük türküyü atar (1943-Hopa):
Mele Mole golas ohoroskani Karşıda beride orta sırada evin Mig gegodu kaybana cohoskani Kim koydu o kaybana ismini senin
Megiğuras hısım ekrabaskani Bütün hısım akrabaların ölsünler
Domçvi do domhali guliçkimi Yaktın da kül ettin sevgilim beni
Kuledibis kogelagidgi ragi Kuledibinde sana tuzağı kurdum
Ma ek vare emyeris kogevagi Ben ordayım hep oraya alıştım
Skani sevdaluğis solen gevagi Senin sevdalığına nerden alıştım
Domavi do domhali guliçkimi Yaktın da kül ettin sevgilim beni (Nuray Küçüker, Maltepe/İstanbul)
Of- Çoruk köyünde eskiden köyün imamı ile hafızı horona girerler. Girmeleriyle atışmaları bir olmuş:
Tsano Hafız : Ey gidi Haci İmam Ey gidi Hacı İmam
Toz kadar u lepo se Toz kadar görmem seni
Hacı İmam : To cefalis tsepreya Kafan kel parlak
Ep’opan elepose Yukardan gördüm seni (Of-Erenköy, Ali Çakmak) Bir Destan
Çok eski değil, bundan 25 yıl öncesine kadar Trabzon'da ve Türkiye'nin birçok bölgesinde destan söylemek ve yazmak yaşayan bir gelenekti. Bugün de halen İstanbul'un bazı semtlerinde (Örneğin, Maltepe ilçesinde kör bir adam ve yanında yaşlı bir kadın sırayla ve sesli sesli destanlarını okuyarak para dilendiklerine tanık oldum.) bu gelenek sürdürülmektedir. Destan okurken belli bir kaide ve lirizme önem verildiği için şiire ve müziğe yakın bir dal olarak değerlendirilebilir. Ancak Trabzon’da kemençe eşliğinde destan okunduğunu bilmekteyiz. Örneğin, köyünü anlatan destanlar, gurbeti anlatan destanlar, aşkını anlatan destanlar gibi.
Şimdi örneğini vereceğimiz destan Sürmene'nin Okhşoho köyünden 150 sene evvel ölen Kirahmet'in kendisi için yazdığı ölüm destanıdır.
1) ey kiti Kazankıran ta şona s' in lömena
2) eşerte c' eğven ibşim ta tsaruşa m' δemena
3) yedi tane yastuka si raşam tüzemena
4) inekam ta ğarδela m' ula ine klömena
5) ta proğata si borda permenune emena
6) beşyuz tane koδona so tavan kremağmena
7) o şkilo miroloğay harde elep emena
8) ta kavrana si yoda ine efçeromena
9) erzailis pal bermen harte eper emena
10)günah uc işleyepsa o repis me t' emena
11)o horiyos as erte as lepune emena12) altiyuz baş proğata so kervan tüzemena
13) kukula to kabalak si yoda kremağmena
14) otuz tane anepsa hakleğune emena
15) i mana m' ce o ciri m' bermenune emena
16) so parhar ta staliya m' stekone kliδomena
17) elepune to hali m' ul kleğune emena
18) i mezare’m komeno ta perdeδas pizmena19)si raşam ta ilaçliya δemena yeraδas
20) to repi parakalo ela ebar emena
21) u boro na cimume t'ebana m' bonemena
22) ağu ta hastaluka o repis δi emena
Yüzelli sene evvel Okhşoholi Kırahmet'in ölüm beytini herges okusun ta ona göre gentine hazirluk yabsun, allahi bilsun. Fehirlenma insanoğlu, tema var mi ben kibin. Eser bir hafif rozgar savurur harman kibin.
Naklen yazan: Trabzon/Of'un Erenköy'ünden şair Mevlut Uzunlar, yaşı 82, tarih:20.12.1999
Destanın Tükçesi:
1) Ey gidi Kazankıran Hep karların erimiş
2) Geldi canım çıkıyor Çarıklar çözülmemiş
3) Yedi tane yastık Sırtımda dizilmiş
4) Karım ve çocuklarım Hepsi ağlamaklı
5) Koyunlarım kapıda Beni bekliyorlar
6) Beşyüz tane koyun çanı Tavanda asılıyor7) Köpeğim ağlıyor Beni görmek istiyor
8) Yağ teknesi odada İçleri boşaltılmış
9) Azrail de bekliyor Gelip alacak beni
10) Hiç günah işledim Allah da benimle
11) Bütün köy gelsin Görsünler beni
12) Altı yüz baş koyunum Kervan için dizilmiş
13) Kabalaktan kukulam Odamda asılıyor
14) Otuz tane torunum Hep ağlayacaklar bana
15) Annem ile babam Beni bekliyorlar
16) Yayladaki evlerim Kilitli duruyorlar
17) Halimi görmüyorlar Ağlamıyorlar bana
18) Mezarım kazılmış Perdeleri yapılmış
19) Arkamdaki yaralar İlaçlarla sarılı
20) Allaha yalvarırım Gel de al bu canımı
21) Uyuyamıyorum Vucudum ağrıyor
22) Bu hastalıkları Allah veriyor bana
Kaynaklar:
Ak, O. Naci, Rize Karşı Beri Atma türkü Yarışması, Rize Halk. Eğt. Yay., Rize, 1994Asan, Ömer, Pontos Kültürü, Belge Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2000Küçüker, Nuray, Maltepe/İstanbulUzunlar, Mevlut, Trabzon/Of-ErenköyYanıkoğlu, B. Aziz, Trabzon ve Havalisinde Toplanmış Folklor Malzemesi, Kenan Matbaası, İstanbul, 1043
Subscribe to:
Posts (Atom)
