ISLAM PROBLEEM

Westerse intellectuelen moeten niet bang zijn om de islam te bekritiseren. Hun kritiek is juist nodig voor het teweegbrengen van de gewenste hervormingen binnen de islam. Dat zegt de Canadese moslimhervormer Irshad Manji.
In Nederland wordt Irshad Manji wel de 'Canadese Hirsi Ali' genoemd. En inderdaad heeft ze veel gemeen met het voormalig parlementslid van Somalische origine, dat sinds kort werkzaam is bij een conservatieve denktank in de Verenigde Staten. Beide zijn jonge vrouwen met een moslimachtergrond die verontwaardigd zijn over het onrecht dat vrouwen wordt aangedaan in naam van de islam. Beiden verwierven bekendheid met hun agressieve islamkritiek, waarmee ze zich vooral geliefd maakten in het westen en gehaat in de moslimwereld.
ProvocatieAls gelovige moslim en lesbische feministe is Manji een wandelende provocatie aan het adres van de traditionele islam. In 2003 publiceerde zij haar boek The Trouble with Islam Today, een felle kritiek op hedendaagse schendingen van de rechten van vrouwen en van religieuze minderheden in de naam van de islam. Het boek werd een bestseller en Manji - tot op dat moment een talkshow-presentator bij de Canadese televisie - een bekende figuur in de westerse debatten over de islam. Voor veel moslims zijn haar opvattingen onverteerbaar. Manji erkent dat zij "gehaat wordt door velen van hen die zij wil helpen." Maar ook zegt ze veel steun te ontvangen van moslims die naar verandering hunkeren. De op haar website geplaatste Arabische, Perzische en Urdu-vertalingen van haar boek vinden gretig aftrek.

vinden gretig aftrek.
Net als Hirsi Ali zegt Manji dat de islam in een crisis verkeert waarin de rest van de wereld meegesleurd dreigt te worden. Alle religies hebben hun portie fundamentalistische letterknechten, zegt zij, maar in de islam hebben ze de overhand. De fundamentalistische obsessie met een letterlijke interpretatie van religie is volgens Manji de uiteindelijke oorzaak van alle hedendaagse problemen met de islam. Deze denkwijze leidt er volgens Manji toe dat moslims zichzelf superieur beschouwen aan anderen, dat ze vrouwen en andersdenkenden discrimineren en hun toevlucht nemen tot geweld, zelfmoord aanslagen en terrorisme.
AlternatiefToch is er een belangrijk verschil tussen de twee vrouwen. Hirsi Ali is in de eerste plaats een activiste die het als haar voornaamste taak beschouwt om moslimvrouwen te bevrijden van onderdrukkende tradities en om het westen te waarschuwen voor wat zij noemt het gevaar van de politieke islam. Ze is niet erg begaan met de hervorming van de islam en lijkt zelfs nauwelijks te geloven dat dit tot de mogelijkheden behoort. Manji daarentegen, profileert zich nadrukkelijk als hervormer. Het goede nieuws, zegt zij, is dat fundamentalistische, anti-democratische en vrouwvijandige interpretaties van de islam niet onvermijdelijk zijn. Er is een alternatief.
Irshad Manji in een moskee in Rotterdam.Dit alternatief is volgens Manji gelegen in het opnieuw tot leven wekken van de moslimtraditie van onafhankelijk kritisch denken of Ijtihad. Deze traditie moedigt moslims aan hun religie niet naar de letter maar naar de geest te begrijpen en deze steeds opnieuw te interpreteren in de veranderende omstandigheden van de geschiedenis. De Ijtihad traditie werd in de 11e eeuw verdrongen door een rigide orthodoxie gebaseerd op een letterlijke interpretatie van de bronnen.Het hedendaagse onvermogen van moslims om deel te nemen aan de moderne wereld is volgens Manji niet het gevolg van externe factoren zoals het kolonialisme, maar van de onderdrukking van het onafhankelijke kritische denken. Manji daagt moslims uit om hun lot weer in eigen hand te nemen door de traditie van onafhankelijk denken in ere te herstellen om aldus de islam 'te updaten voor de 21e eeuw.' Ze heeft gezworen het woord Ijtihad net zoveel bekendheid te geven als zijn fundamentalistische tegenhanger Jihad, heilige oorlog.
GewoontjesOpmerkelijk genoeg is Manji's pleidooi voor hervorming al even weinig radicaal als origineel. Haar oproep om 'de poorten van de Ijtihad te heropenen' en de stelling dat moslims zelf verantwoordelijk zijn voor hun hedendaagse malaise behoren tot het vaste repertoire van het islamitische hervormingsdenken sinds de 19e eeuw.Maar als Manji's oproep tot hervormingen zo gewoontjes is, wat maakt haar dan zo omstreden onder moslims? Naast haar openlijk beleden homoseksualiteit is het haar provocerende steun aan alles wat door veel moslims gezien wordt als westerse aanvallen op de islam, van de Amerikaanse invasie in Irak tot de publicatie van de Deense spotprenten van de profeet Mohammed. Dat brengt haar weer samen met Ayaan Hirsi Ali en onderscheidt haar van de meeste moslimmodernisten, die de traditionele islam bekritiseren maar westerse aanvallen op hun religie als verwerpen.
Net als Hirsi Ali moedigt Manji westerse intellectuelen aan om de islam te bekritiseren. Zulke kri-tiek is in Manji's opvatting noodzakelijk om de gewenste hervormingen teweeg te brengen. De filosofie van het multiculturalisme is volgens haar in het westen tot een soort orthodoxie verheven die, net als andere orthodoxe geloofssystemen, mensen intimideert en ze ervan weerhoudt te zeggen wat ze werkelijk denken.Westerlingen vrezen voor racist te worden uitgemaakt als ze de islam bekritiseren. Maar het kritiseren van de islam om mensenrechten te verdedigen is helemaal niet racistisch, zegt Manji. Volgens haar verdienen culturen niet zonder meer respect, maar verdienen ze alleen respect voorzover ze respectabel zijn.